به گزارش خبرنگار اجتماعی خبرگزاری تسنیم، در عصر دیجیتال، هوش مصنوعی به‌عنوان یکی از فناوری‌های تحول‌آفرین، نقش کلیدی در شکل‌دهی آینده اقتصادی، اجتماعی و صنعتی جهان ایفا می‌کند. این فناوری نه‌تنها بهره‌وری صنایع را افزایش می‌دهد، بلکه با ارائه راهکارهای نوآورانه در حوزه‌هایی چون سلامت، حمل‌ونقل، انرژی و آموزش، کیفیت زندگی انسان‌ها را بهبود می‌بخشد. کشورهایی که بتوانند در این عرصه پیشگام باشند، نه‌تنها از مزیت‌های اقتصادی برخوردار می‌شوند، بلکه در رقابت‌های جهانی جایگاه بالاتری کسب خواهند کرد.
ازاین‌رو، توسعه هوش مصنوعی و سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌ها و نیروی انسانی مرتبط، برای کشورهایی همچون ایران که نیروی انسانی متخصص و ظرفیت‌های نوآورانه فراوانی دارند، ضرورتی انکارناپذیر است.
در گفت‌وگوی اختصاصی تسنیم با دکتر بهروز مینایی؛ دبیر ستاد توسعه فناوری‌های هوش مصنوعی و رباتیک معاونت علمی، فناوری و اقتصاد دانش‌بنیان ریاست‌جمهوری و یکی از مدیران برجسته حوزه هوش مصنوعی کشورمان به موضوعات متنوع و مهمی پرداخته شد که از چشم‌انداز هوش مصنوعی در ایران تا چالش‌ها و فرصت‌های موجود در این حوزه را شامل می‌شود. این گفت‌وگو، تصویری جامع از وضعیت کنونی و برنامه‌های آینده در حوزه هوش مصنوعی را ارائه می‌دهد.
در بخشی از این مصاحبه اطلاعات جامعی درباره تعداد شرکت‌های دانش‌بنیان فعال در حوزه هوش مصنوعی، نقش این شرکت‌ها در صنایع مختلف و میزان تأثیرگذاری آنها بر رشد اقتصادی کشور مطرح شد. همچنین، بحث‌هایی درباره نبود الزام قانونی برای استفاده از هوش مصنوعی در سازمان‌های دولتی و نقش تسهیل‌گری دولت برای گسترش این فناوری در صنایع مختلف مورد بررسی قرار گرفت.
در ادامه، موضوع تأمین زیرساخت‌های پردازشی نظیر GPU و چالش‌های مرتبط با آن در ایران مطرح شد. این بخش به تلاش‌های معاونت علمی و فناوری برای حمایت از شرکت‌های دانش‌بنیان، اختصاص یارانه‌ها و تأمین منابع پردازشی برای توسعه مدل‌های هوش مصنوعی پرداخته و اهمیت نقش دولت در تسهیل دسترسی به این زیرساخت‌ها را برجسته کرده است. این مصاحبه، با بررسی اقدامات آموزشی و برنامه‌های تربیت نیروی انسانی در حوزه هوش مصنوعی، تصویری روشن از تلاش‌های کشور در این زمینه ارائه می‌کند.
دکتر بهروز مینایی؛ تحصیلات دانشگاهی خود را در رشته ریاضیات و علوم کامپیوتر آغاز کرد و پس از دریافت مدرک کارشناسی از دانشگاه قم، برای دوره کارشناسی‌ارشد در دانشگاه علم و صنعت ایران پذیرفته شد. بعد از فارغ‌التحصیلی در رشته مهندسی کامپیوتر، مینایی برای گذراندن دوره دکتری مهندسی و علوم کامپیوتر به دانشگاه ایالتی میشیگان ایالات متحده آمریکا رفت و سپس به کشور بازگشت.
از اقداماتی که رئیس دانشکده مهندسی کامپیوتر دانشگاه علم و صنعت ایران انجام داده، می‌توان به تأسیس بنیاد ملی بازی‌های رایانه‌ای، معاونت فنی دبیرخانه شورای عالی اطلاع‌رسانی، مدیریت نرم‌افزار موسسه نور، تأسیس مرکز توسعه بازی‌های رایانه‌ای دانشگاه علم و صنعت، ریاست کمیته تخصصی زیربنایی و تولیدی مرکز پژوهش‌های مجلس دفتر قم و مشاور مدیر حوزه‌های‌علمیه در امور هوش مصنوعی اشاره کرد.
بخش نخست مصاحبه با دکتر بهروز مینایی؛ دبیر ستاد توسعه فناوری‌های هوش مصنوعی و رباتیک معاونت علمی، فناوری و اقتصاد دانش‌بنیان ریاست‌جمهوری با عنوان “صفرتاصد “سند ملی هوش مصنوعی ایران”؛ راهگشا یا مشکل‌آفرین؟”منتشر شده است. بخش دوم این مصاحبه نیز با عنوان ساخت مزارع GPU؛ ستون فقرات توسعه هوش مصنوعی در ایران منتشر شد. بخش سوم نیز با عنوان “تراشه‌ها؛ GPU” گلوگاه هوش مصنوعی در ایران منتشر شد.
در ادامه بخش چهارم و پایانی این مصاحبه را از نظر می‌گذرانید:
تسنیم: چند شرکت دانش‌بنیان در کشورمان در حوزه هوش مصنوعی وجود دارد؟
ما 10 هزار شرکت دانش‌بنیان به صورت کلی داریم که نزدیک به 70 درصد آنها فعال هستند. در حوزه هوش مصنوعی بین 500 تا 700 شرکت دانش‌بنیان در ایران وجود دارد.
شرکت‌های بزرگی مانند اسنپ، دیجی‌‌کالا، دیوار و تپسی از جمله مشتریان اصلی راهکارهای هوش مصنوعی در کشور هستند. علاوه بر این، شرکت‌های دانش‌بنیان دیگری نیز در صنایع مختلف به توسعه و کاربردی‌سازی هوش مصنوعی می‌پردازند. معاونت علمی سال گذشته رویدادی تحت عنوان “نکست” برگزار کرد که 10 شرکت برتر حوزه هوش مصنوعی که دارای محصول هستند یا می‌خواهند محصول بعدی خود را توسعه دهند در این رویداد حضور داشتند. شرکت‌های دیگری نیز در این رویداد بودند که در حوزه‌های ربات یا بحث‌های امنیتی محصول داشتند.
یک شرکت دانش‌بنیان ایرانی موفق به ارائه راهکارهایی شده است که می‌تواند بهره‌وری چاه‌های نفت در مناطق مختلف کشور، از جمله عسلویه، را بین 5 تا 20 درصد افزایش دهد. این دستاورد باعث جلب توجه کشورهای خارجی مانند قطر شده است. شرکت‌های خصوصی داخلی نیز با ارائه راهکارهای نوآورانه در حوزه نفت و گاز، توانسته‌اند نظر مشتریان خارجی را جلب کنند.
با این حال، الزامی مبنی بر استفاده از هوش مصنوعی در سازمان‌های دولتی وجود ندارد. در شرایط کنونی، به جای وضع قوانین تنظیم‌گری (رگولاتوری)، بهتر است با ایجاد انگیزه و تسهیل‌گری، استفاده از هوش مصنوعی را در صنایع مختلف کشور گسترش دهیم.
مجلس قانون دوام را تصویب کرده است که با توجه به تشکیل سازمان ملی هوش مصنوعی و صحبت‌ها و تاکیدات مقام معظم رهبری در حوزه هوش مصنوعی، مجلس باید قوانین جدیدتری را وضع کند. بحث ICT یا هوش مصنوعی متولی خاصی در مجلس ندارد و تنها کمیسیون صنایع و معادن مجلس در این حوزه فعال است که موضوعات مرتبط با ICT نیز ذیل آن انجام می‌شود.
اگر قوانینی داشته باشیم که بستر دسترسی به داده‌ها را فراهم کرده و در اختیار بخش خصوصی بگذارد گام بزرگی در حوزه هوش مصنوعی در کشور برداشته خواهد شد.
بنیاد نخبگان استان اصفهان در آبان‌ماه یک رویداد بزرگ در حوزه هوش مصنوعی برگزار کرد. در این رویدادها، داده‌های واقعی و پردازش شده‌ای از سازمان‌های مختلف مانند شهرداری، صنایع فولاد و شرکت‌های دانش‌بنیان در اختیار دانش‌آموزان و دانشجویان قرار می‌گیرد. شرکت‌کنندگان در قالب مسابقات، با استفاده از این داده‌ها، الگوریتم‌های هوش مصنوعی طراحی می‌کنند تا به چالش‌های واقعی این سازمان‌ها پاسخ دهند. معمولاً این رویداد به دو بخش دانش‌آموزی و دانشجویی تقسیم می‌شود و فرصتی است تا نخبگان جوان کشور در حوزه هوش مصنوعی به رقابت پرداخته و ایده‌های نوآورانه خود را ارائه دهند.
تسنیم: نحوه اجرای محاسبات سنگین هوش مصنوعی (اجرا کردن مدل‌ها) چگونه است؟
در کشور ما، با وجود وجود مراکز ارائه سرویس GPU مانند شرکت‌های گرین وب، پارت، و سیمرغ، تقاضا برای این سرویس‌ها بسیار بالا است و کاربران اغلب در صف انتظار قرار دارند.
تسنیم: قیمت این سرویس‌ها چقدر است؟
هزینه استفاده از این سرویس‌ها بسته به نوع و قدرت GPU، مدت زمان استفاده و سایر عوامل متغیر است.
تسنیم: ستاد هوش مصنوعی چه اقداماتی برای موضوع “GPU”ها انجام داده است؟
یکی از اقدامات ستاد هوش مصنوعی در این راستا، ارائه یارانه‌ای برای اجاره GPU به شرکت‌های خصوصی است. به این صورت که این ستاد تا سقف 200 میلیون تومان، نیمی از هزینه اجاره GPU را به شرکت‌ها پرداخت می‌کند. همچنین، برای دانشگاه‌ها و اعضای هیئت علمی برنامه‌ای ویژه برای اعطای رایگان GPU در نظر گرفته شده است. بودجه اولیه این طرح 30 میلیارد تومان بوده که تا شهریورماه نیمی از آن مصرف شده است.
در سال گذشته، ستاد هوش مصنوعی با همکاری ستاد توسعه اقتصاد دیجیتال، مبلغ 15 میلیارد تومان یارانه برای تأمین زیرساخت‌های پردازشی هوش مصنوعی، به ویژه کارت‌های گرافیک (GPU) اختصاص داد. بخشی از این GPUها به صورت رایگان در اختیار یک کنسرسیوم قرار گرفت تا بتوانند یک مدل زبانی بزرگ (LLM) فارسی را توسعه دهند. در همین حال، تقاضا برای GPUهای قدرتمندتر مانند A100، H100 و RTX 3090 برای اجرای الگوریتم‌های پیچیده هوش مصنوعی و توسعه اپلیکیشن‌های مبتنی بر هوش مصنوعی به شدت افزایش یافته است.
بعضی از شرکت‌های سرویس‌دهنده داخلی با ایجاد مزارع کوچک GPU، به این نیاز پاسخ داده‌اند. این شرکت‌ها که پیش از این عمدتاً در زمینه ارائه خدمات دیتاسنتر فعالیت می‌کردند، با توجه به افزایش تقاضا برای پردازش‌های گرافیکی، خدمات اجاره GPU را نیز به سبد محصولات خود اضافه کرده‌اند.
شرکت‌های جدیدی نیز وارد این بازار شده‌اند و GPUهای قدرتمندتر مانند RTX 4090 را عرضه می‌کنند. شرکت‌های دیگری مانند گرین وب / ایران‌سرور (مستقر در مشهد)، ابرآروان، ابرهما، سیمرغ و پارت نیز به عنوان ارائه‌دهندگان خدمات پردازش ابری و اجاره GPU فعالیت می‌کنند.
شرکت‌های ارائه دهنده خدمات پردازش ابری و اجاره GPU، به طور علنی اعلام کرده‌اند که آمادگی دارند تا خدمات خود را به سایر شرکت‌ها و سازمان‌ها ارائه دهند. با توجه به تقاضای بالای بازار برای این خدمات، برخی از این شرکت‌ها مجبور شده‌اند تا GPUهای مورد نیاز خود را از منابع خارجی تامین کنند. این شرکت‌ها اغلب دارای دفاتر و نمایندگی‌هایی در خارج از کشور هستند و از طریق این شبکه، امکان دسترسی به منابع تامین پایدارتری را فراهم می‌کنند.
این شرکت‌ها اعلام آمادگی کرده‌اند که در صورت دریافت حمایت‌های لازم از دولت، مانند پیش‌خرید خدمات یا ارائه تسهیلات، اقدام به واردات انواع GPU کنند.
یکی از پیشنهادهای مطرح شده، تشکیل یک اپراتور به صورت کنسرسیوم بزرگ برای انحصار واردات و ارائه خدمات GPU است. با این حال، این پیشنهاد با مخالفت‌هایی روبرو شده است و بسیاری بر این باورند که بهتر است به بخش خصوصی اجازه داده شود تا در این بازار رقابتی فعالیت کند.
قرار بود صندوق توسعه ملی مبلغ 2.5 همت به پروژه توسعه هوش مصنوعی اختصاص دهد. حتی مدیر وقت صندوق، در مصاحبه‌ای اعلام کردند که این بودجه تامین شده است. این مبلغ 2.5 همت از محل جریمه‌های دیرکرد تسهیلات به این پروژه اختصاص یافته بود. این بودجه قرار بود برای واردات پردازنده‌های گرافیکی (GPU)، مورد نیاز برای آموزش مدل‌های هوش مصنوعی، استفاده شود که هنوز محقق نشده است.
علاوه بر این، قرار بود مبلغ 5 همت از سوی دولت به معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری اختصاص یابد تا این معاونت، منابع مالی را در اختیار سازمان ملی هوش مصنوعی قرار دهد. این مصوبه در جلسه هیئت دولت به تصویب رسید اما متأسفانه هنوز این تخصیص‌ها محقق نشده است.
سال گذشته، یارانه‌ای برای خرید پردازنده‌های گرافیکی (GPU) به ما تعلق گرفت. امسال نیز بودجه‌ای 30 میلیارد تومانی برای این منظور در نظر گرفته‌ایم، اما به نظر می‌رسد این مبلغ کافی نباشد. ما باید به سمت ایجاد بستری مشابه Google Colab در کشور حرکت کنیم و زیرساخت کلود جی‌پی‌یو را فراهم آوریم. با ایجاد چنین بستری، می‌توانیم نیروی انسانی خود را به سمت انجام کارهای با ارزش‌تر سوق دهیم.
من از معاون محترم علمی و فناوری رییس جمهور جناب آقای دکتر افشین پرسیدم که آیا می‌توانیم از محل اعتبار مالیاتی و قانون جهش تولید برای خرید GPU و سرورهای مرتبط آن استفاده کنیم؟ ایشان تأیید کردند که این امکان به طور کامل وجود دارد.
تسنیم: ستاد هوش مصنوعی در راستای تربیت و حمایت از نیروی انسانی حوزه هوش مصنوعی چه وظایفی دارد و چه اقداماتی را انجام داده است؟
یکی از مهم‌ترین مزایای هوش مصنوعی در ایران نیروی انسانی است. یکی از وظایف ستاد هوش مصنوعی معاونت علمی ترویج آموزش هوش مصنوعی در کشور است. در سطح دانشگاهی، هم در مقاطع کارشناسی و هم در مقاطع تحصیلات تکمیلی، درس هوش مصنوعی کاربردی در اکثر رشته‌ها ارائه می‌شود.
در کنار برنامه‌های رسمی، برنامه‌های آموزشی غیررسمی کوتاه‌مدتی نیز برای گروه‌های سنی مختلف در نظر گرفته‌ایم. برنامه “نوید” برای افراد زیر 18 سال و برنامه “سیمرغ” برای افراد بالای 18 سال طراحی شده‌اند. هدف این برنامه‌ها، آموزش عمومی هوش مصنوعی و تربیت نیروی متخصص توسعه دهنده هوش مصنوعی است. این برنامه‌ها با همکاری بخش خصوصی اجرا می‌شوند و ستاد هوش مصنوعی مسئولیت برنامه‌ریزی آنها را بر عهده دارد.
در تابستان امسال، رویدادی برگزار کردیم که منجر به طراحی 50 برنامه درسی ارشد آموزش هوش مصنوعی کاربردی در دانشگاه‌ها شد. این دوره‌ها از اول مهر ماه آغاز شده‌اند. ما تنها مسئولیت برنامه‌ریزی و اطلاع‌رسانی این رویداد را برعهده داشتیم. حدود 200 استاد دانشگاه از رشته‌های مختلف در این رویداد شرکت کردند و پیشنهاد سیلابس درس هوش مصنوعی کاربردی خود را ارائه دادند. در نهایت، با همکاری اساتید خبره هوش مصنوعی 50 تا از این پیشنهادها به عنوان برتر انتخاب شدند که تولید محتوای این دروس نیز شروع شده‌اند. تمامی محتوای این درس‌ها به صورت آزاد در اختیار همگان قرار می‌گیرد. برخی از این درس‌ها در نیمسال اول سال تحصیلی 1403-1404 عرضه شده‌اند و برخی دیگر در نیمسال دوم ارایه خواهند شد.
امید است که با آشنایی دانشجویان تمامی رشته‌های دانشگاهی با مفاهیم هوش مصنوعی و یادگیری ماشین شاهد پیشرفت کشور در کاربست هوش مصنوعی در صنعت و جامعه و حل چالش‌های کشور توسط هوش مصنوعی باشیم.
انتهای پیام/
