قصه کندی، اختلال، قطعی و گرانی اینترنت چند سالی است وجود دارد و موافقت وزارت ارتباطات با افزایش ۳۴ درصدی تعرفه اینترنت از ۷ دی ۱۴۰۲ ابعاد تازه‌تری به خود گرفت. این افزایش نرخ درحالی رخ داد که حدود ۳ ماه قبل وزیر ارتباطات از افزایش سرعت اینترنت سخن گفته و به مردم اطمینان داده بود نگران افزایش نرخ و خدمات اپراتورها نباشند. بااینهمه ۲ دی ۱۴۰۲ مدیران عامل ۸اپراتور ارتباطی با امضای نامه‌ای به رئیس‌جمهوری خواستار افزایش ۱۰۰درصدی تعرفه اینترنت شدند و معتقدند بودند باوجود افزایش شدید هزینه‌های ارائه خدمات ارتباطی، ناشی از افزایش شدید نرخ ارز و نرخ تورم و با عنایت به اینکه عمده هزینه‌های اپراتورها ارزی است، تثبیت تعرفه خدمات اپراتورها طی ۵ سال گذشته منجر به کاهش شدید قدرت سرمایه‌گذاری اپراتورها و مانع توسعه فناوری‌های جدید ارتباطی اعم از ثابت و موبایل شده است. به هر حال دولت با افزایش تعرفه اینترنت موافقیت کرد و باز هم وزارت ارتباطات تاکید کرد افزایش تعرفه منوط به پذیرش شروط رگولاتوری است که یکی از شروط افزایش ۳۰ درصدی میانگین سرعت اینترنت در ۶ ماه آینده است.
تعهدات اپراتورها به کجا رسید؟
به این ترتیب اپراتورها متعهد شدند در ازای افزایش تعرفه اینترنت:
۱- افزایش سایت‌های نسل پنجم به ۱۰ درصد تا پایان سال ۱۴۰۳
۲-افزایش پوشش نسل چهارم در کشور به ۹۶ درصد تا پایان سال ۱۴۰۳
۳-افزایش ۳۰ درصدی میانگین سرعت اینترنت در ۶ ماه آینده
را عملی سازند.
حالا باز هم با گذشت حدود ۴ ماه در همچنان روی همان پاشنه می‌چرخد.
عوامل موثر بر افزایش تعرفه
به‌عقیده برخی از فعالان این حوزه، چندین عامل در افزایش تعرفه‌های اینترنت دخیل هستند که برخی از این عوامل عبارتند از:
- افزایش هزینه‌های ارزی برای تامین پهنای باند بین‌المللی
- افزایش هزینه‌های نگهداری و گسترش شبکه اینترنت ثابت و سیا
- تورم و جهش نرخ دلار در بازار ارز
- تحریم‌های اقتصادی علیه ایران
- توقف توسعه اینترنت ثابت و ارائه فناوری منسوخ DSL
- رقابت بالا و تعرفه‌های پایین در سال‌های گذشته.
مسیر تامین اینترنت ایران
افزایش تعرفه‌های اینترنت در ایران درحالی رخ داده که در کشورهای پیشرفته عکس این اقدام انجام می‌شود و این کشورها با بهبود زیرساخت‌های شبکه، نه‌تنها سرعت اینترنت را بهبود می‌بخشند، بلکه تعرفه‌ها را برای کاربران کاهش می‌دهند.
حال این پرسش مطرح است که مخابرات از کجا اینترنت را تهیه می‌کند که با افزایش نرخ به‌دست اپراتورها می‌رساند؟
کشورهای همسایه ایران مهم‌ترین راه‌های ارتباطی و ورودی اینترنت به کشور هستند. به غیر از مسیرهای زمینی، پنج درگاه ورودی اینترنت از جنوب و خلیج‌فارس ایران را به اینترنت جهانی متصل می‌کند.
ساختار فنی اینترنت در ایران
اینترنت ایران اما از آنجایی که با فیلترینگ گلاویز است، از ساختار فنی خاصی تبعیت می‌کند. به زبان ساده، شرکت‌هایی که وظیفه فیلترینگ را به‌عهده دارند، تجهیزات خود را در درگاه‌های ورودی توزیع اینترنت و زیرساخت مستقر کرده و به این ترتیب کل ترافیک ورودی اینترنت از این تجهیزات می‌گذرد، سپس به شرکت ارائه‌دهنده خدمات، به کاربر نهایی می‌رسد. درواقع این تجهیزات یا به اصطلاح باکسهای فیلترینگ هستند که تصمیم می‌گیرند چه ترافیکی ارسال شود و کدام سایت‌ها در دسترس باشند یا نباشند. پس از این مرحله است که شرکت‌های تأمین‌کننده و ارائه‌دهنده خدمات مثل اپراتورهای ثابت و سیار به جریان اینترنت دست می‌یابند. آنها به‌عنوان نهادهای واسط توزیع اینترنت، ارتباط کاربر با درگاه‌های ورود اینترنت را برقرار کرده و وظیفه مدیریت پهنای باند ارتباطی و برقراری ارتباط سخت‌افزاری و نرم‌افزاری کاربران نهایی را برعهده دارند. از اینجای ماجرا پای IXP یا نقطه تبادل‌اطلاعات اینترنتی که بخش مهم دیگری در تبادل ترافیک کشورهاست، به بستر این شبکه باز می‌شود. تمام اپراتورها و شرکت‌های ارائه‌دهنده خدمات اینترنتی و تأمین‌کنندگان محتوا در نقاطی به یکدیگر متصل می‌شوند تا بتوانند اطلاعات را سریع و بهینه بین یکدیگر ردوبدل کنند. در ایران هم تمام تأمین‌کنندگان اینترنت، اپراتورها و مراکز داده به این IXPها متصل هستند و ترافیکی که مبدأ و مقصد داخلی داشته باشد ازطریق آنها مبادله می‌شود. این نقاط تبادل نقش موثری در افزایش کیفیت دسترسی مردم به محتوا و خدمات داخلی دارند. همچنین از آنجایی که اطلاعات به‌جای اینکه به شبکه جهانی ارسال شود و دوباره در مسیر ارسال به کاربر قرار بگیرد، به‌طور مستقیم تبادل می‌شود و به این ترتیب است که سرعت اینترنت را نیز بالا می‌برند. درحال‌حاضر، ۶ مرکز IXP در تهران، تبریز، اصفهان، شیراز، اهواز و مشهد وجود دارند. IXP تهران اما به‌دلیل تمرکز بالای سیاسی-اقتصادی کشور در پایتخت، مهم‌ترین آنهاست و بیش از ۹۰درصد از ترافیک شبکه داخلی اینترنت ایران ازطریق این IXP مبادله می‌شود. IXP در ایران، مدل دولتی یا حاکمیتی دارد و شرکت زیرساخت به رویکرد حمایت از محتوا و خدمات داخلی، مسئول ایجاد و ارائه این سرویس است. بااین‌حال، به‌کارگیری این سرویس در سایر کشورها به شیوه‌های دیگری، مانند ارائه توسط شرکت‌های خصوصی یا مدل انجمنی است.
بازیگران شبکه ملی اطلاعات
شبکه ملی اطلاعات ایران چندلایه است و هر کدام از این لایه‌ها از چند زیرمجموعه تشکیل شده. لایه زیرساخت، خدمات و محتوا در لایه زیرساخت ارتباطی و زیربنای اصلی اینترنت قرار دارد و بین شبکه اپراتورهای ثابت و سیار و شبکه اطلاعاتی بین سازمان‌های دولتی تقسیم می‌شود. بزرگترین و مهم‌ترین بازیگر اینترنت در ایران، شرکت ارتباطات زیرساخت است که به‌عنوان گلوگاه ورود و خروج ترافیک به کشور منحصراً به دولت تعلق دارد. هرچند قرار بود که این شرکت در راستای اهداف برنامه ششم توسعه‌بخشی، این شبکه را به بخش خصوصی واگذار کند، اما هنوز با وجود اینکه در آستانه تدوین برنامه هفتم توسعه هستیم، این اتفاق نیفتاده است. پس از این شرکت، در لایه زیرساخت ارتباطی؛ تأمین‌کنندگان ارتباطات ثابت یا همان FCP و خدمات ارتباطی ثابت یا Servco قرار دارند. طبق داده‌های سازمان تنظیم مقررات و ارتباطات رادیوئی، درحال‌حاضر ۱۷ شرکت پروانه FCP و ۵۳ شرکت پروانه Servcoدارند. از بزرگترین شرکت‌های FCP ایران می‌توان به مخابرات، ایرانسل TD-LTE، شاتل و آسیاتک و از بزرگترین شرکت‌های سروکو ایران می‌توان به شرکت آریا سامانه، ارتباط‌گستر امین کوشا و خلیج‌فارس آنلاین اشاره کرد. اپراتورهای موبایل هم در این بخش فعالیت می‌کنند. براساس آخرین گزارش فصلنامه آماری سازمان تنظیم مقررات و ارتباط رادیویی در پاییز سال ۱۴۰۱، مخابرات با سهم ۴۹درصدی بیشترین تعداد بازار مشترکین پهن‌باند ثابت را به خود اختصاص داده است. پس از آن FCPها، سهمی ۳۰ درصدی و Servco فقط ۵درصد بازار را به خود اختصاص داده‌اند. همچنین همراه اول بیش از نیمی از سهم تعداد مشترکین پهن‌باند سیار را با ۵۳ درصد از آن خود کرده است. پس از آن ایرانسل با اختلاف ۱۰ درصدی، ۴۳ درصد بازار را در اختیار و رایتل از این بازار فقط ۴ درصد سهم دارد.
ارزان‌ترین و گران‌ترین اینترنت در جهان
۵ کشور دارای ارزان‌ترین اینترنت در جهان (موبایل) عبارتند از: اسرائیل (۰.۰۴ دلار امریکا)، ایتالیا (۰.۱۲ دلار امریکا)، سان مارینو (۰.۱۴ دلار امریکا)، فیجی (۰.۱۵ دلار امریکا) و هند (۰.۱۷ دلار امریکا).
۵ کشور دارای گران‌ترین اینترنت در جهان نیز عبارتند از: سنت هلنا (۴۱.۰۶ دلار امریکا)، جزایر فالکلند (۳۸.۴۵ دلار امریکا)، سائوتومه و پرنسیپ (۲۹.۴۹ دلار امریکا)، توکلائو (۱۷.۸۸ دلار امریکا) و یمن (۱۶.۵۸ دلار امریکا).
